آیا ثواب شنیدن دعا مانند خواندن دعاست؟
شایسته است که هر انسانی خودش دعا را بخواند تا ثواب بهتری از دعای مورد نظر ببرد و نباید در حالت عادی،در مجالس مناجات خوانی به شنیدن دعا بسنده نمود، ادله‌ای که برای این سخن ارائه میشود عبارت اند از:
1- مشتقاتی که از ریشه‌ی «دَعَوَ» گرفته می‌شوند، معمولاً به مواردی منصرفاند که تکلمی نیز وجود داشته باشد، هر چند در قرآن، در ارتباط با برخی ارتباطات بدون تکلم نیز از این ریشه، استفاده شده است.
اگر ثواب و اثری در روایات برای دعایی در نظر گرفته شده، برای خواندن از طرف دعا کننده است؛ زیرا خدای متعال دوست دارد صدا و درخواست بنده خود را بشنود، چنانچه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: «از فضل خداوند درخواست کنید که او درخواست بنده را دوست دارد». امام صادق (علیه السلام) نیز در این زمینه می‌فرمایند: «که خداوند آن چه در قلب بنده‌اش وجود دارد را می‌داند، اما دوست دارد که نیازهای بندگان به پیشگاه او عرضه شود».
3- اگر این طور بود که هرکسی بدون این که دعایی را بخواند و با خدای خود به زبان خود راز و نیاز کند، فقط دعایی را که دیگری می‌خواند بشنود، پس چرا این همه ثواب و فضیلت در باره دعا و مناجات با خدا قرار داده شده است و یا در قرآن کریم دعا به عنوان عبادت شمرده شده است؟! آیا شنیدن فقط راحت طلبی نیست؟!
4- بنده‌ای که به دعا موفق میشود، صرف نظر از اجابت، به هدف دعا، که همانا سخن گفتن با پروردگار است، دست یافته و اوج مقام بندگی را درک کرده است و کسی هم که بندگی خدا را کند، خدای متعال به او توجه می‌کند؛ چنان چه خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «بگو: اگر دعایتان نبود پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نداشت.» [۴] در این آیه شریفه، دعا ملاک ارزش انسان و میزان توجه پروردگار قرار داده شده است. پس هر بنده‌ای باید خود لب به سخن با آفریدگار خود بگشاید و آن چه را که در دل دارد با سخنان خود اظهار کند.
5- یکی از کیفیات دعا خواندن، گریه و زاری به درگاه خدا است، که از بلندی روح و کمال انسان حکایت می‌کند. به همین دلیل خداوند متعال زاری و تضرع بندگان خویش را دوست دارد. البته حالات افراد هم می‌تواند فرق کند؛ یعنی ممکن است کسی با شنیدن دعا گریه و زاری نماید، ولی آنچه که شارع مقدس می‌خواهد و این همه شرایط و احکام و ثواب برای دعا قرار داده شده است، آیا عقلاً از شارع حکیم برمی آید که فقط برای شنونده باشد؟
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: «هنگامی که خداوند تعالی بنده‌ای را دوست داشته باشد، او را گرفتار می‌کند تا صدای زاری وی را بشنود.»[۵] در این روایت، هم آن چه که در دعا مهم است گریه و زاری و مناجات خود شخص است که اثر دارد.
بنابراین، در حالت عادی سزاوار است که افراد، خواسته‌های خود را بر زبان آورند و به شنیدن آن بسنده ننمایند. البته نکات دیگری هم در این زمینه وجود دارد، از جمله:
1- دعای جمعی در روایات سفارش شده است و سریع‌تر از دعای فردی به اجابت می‌رسد؛ ولی در دعای دسته جمعی هم باید دعا را همه بخوانند و اگر کسی سواد خواندن دعا را ندارد او حسابش جدا است و مراتبی از ثواب دعا را می‌برد؛ زیرا همین که به هر زبانی با خدا مناجات می‌کند و یا می‌شنود، دارای ثواب است.
2- خشوع در برابر خداوند و نرمی دل، خود امر پسندیده‌ای است که حتی بدون خواندن و یا شنیدن دعا نیز دارای ثواب و پاداش است. بنابراین، اگر با شنیدن دعایی به این حالت دست یافتید، به ثواب بزرگی دست خواهید یافت، حتی اگر ثواب وعده داده شده در آن دعا نباشد.
3- استثنائاتی نیز در این زمینه وجود دارد؛ مانند افرادی که اساساً قادر به تکلم نبوده و یا در موقعیتی قرار دارند چون رانندگی و … تنها قدرت شنیدن دعا را دارند.
در چنین موقعیت‌هایی نباید شنیدن دعا را به بهانه‌ی نداشتن ثواب ترک نمود و باید مطمئن بود که خداوند، پاداش مناسبی برای او در نظر خواهد گرفت.
نتیجه این که اگر شخصی بخواهد به ثواب خاصی از یک دعا برسد، و عذری هم نداشته باشد باید لب به سخن بگشاید و خود با خدای متعال راز و نیاز کند تا به ثواب کامل آن برسد، اما هر نوع ارتباط معنوی با خداوند، از جمله شنیدن دعا دارای ارزش جداگانه‌ای است که در مراحل بعد می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
نکته‌ای در مورد استجابت دعا
دعا نیز نوعی عبادت است لذا مانند دیگر عبادتها دارای شرایط مثبت و منفی است که با رعایت آن‌ها، عامل تقرّب بوده و مستجاب خواهد شد. معنای «استجابت دعا» این نیست که دعا فوراً مستجاب شده و آثار آن سریعاً ظاهر گردد؛ لذا گاهی اثر اجابت بعد از چهل سال ظاهر میشود و یا اینکه خداوند عوض آن دعا را در آخرت به چند برابر عطا می‌کند به طوری که دعاکننده با مشاهده‌ی آن آرزو می‌کند، ای کاش هیچ دعا و حاجتی از من در دنیا مستجاب نمی شد.
دانشمندان اسلامی با استفاده از آیات قرآنی و روایات معصومین علیهم السلام برای دعا آداب و شروطی را ذکر کرده اند که اگر رعایت شود دعا حتماً مستجاب خواهد شد از جمله آن شرایط که مرحوم فیض ذکر نموده؛ ده شرط است و از کتاب «عدة الداعی» نیز ده شرط دیگر را نقل نموده است. صاحب کتاب «دعاها و تهلیلات قرآن» هفده شرط را متذکر شده است.
